Autor:

2017-04-14, Aktualizacja: 2018-03-29 09:13

Pisanki mają magiczną moc. Zobacz, jak barwić jajka

- Od setek wieków postrzegano jajko jako silę przeciwdziałającą złym mocom i wykorzystywano je w wielu obrzędach mających zapewnić szczęście, powodzenie i ochronę - mówi Agnieszka Szepetiuk-Barańska z Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu. Rozmawialiśmy z nią o trudnej sztuce dekorowania jajek i wielkanocnej tradycji.

Dekorowanie jajek to już tradycja, bez której nie wyobrażamy sobie Świąt Wielkiej Nocy. Tymczasem nie wszyscy wiedzą, że jajka zdobiono w celach magicznych.

Malowanie, ozdabianie jajek miało jeszcze wzmocnić ich magiczną, życiodajną moc. Od setek wieków postrzegano jajko jako silę przeciwdziałającą złym mocom i wykorzystywano je w wielu obrzędach mających zapewnić szczęście, powodzenie i ochronę. Jako środek apotropeiczny (mający według wierzeń chronić przed złymi duchami - przyp. red.) jajko odwracało zło, udzielało swojej życiodajnej siły roślinom, zwierzętom i ludziom. Barwione i zdobione występowało także w roli obrzędowego daru. W okresie Świąt Wielkanocnych wręczano je, wyrażając w ten sposób swoje uczucia sympatii i miłości do obdarowanej nim osoby.


© Tomasz Hołod, Polska Press

Słynna pisankarka - Maria Kieleczawa


Tradycja dekorowania jajek sięga jednak dalej niż XIX wieku.

To prawda. Pierwsze udekorowane jajko wykopano na opolskiej wyspie Ostrówek podczas prac archeologicznych, gdzie odkryto pozostałości grodu słowiańskiego. Pochodzi ona z końca X wieku.

Jak udekorować jajka w domowych warunkach? Z jakich składników korzystać?

Najczęstszą metodą i prawdopodobnie najprostszą są łupiny cebuli. Kiedyś wykorzystywano tylko barwniki naturalne, dziś coraz częściej sięgamy również po te sztuczne.

Są zdrowe?

Nie podejmuję się polemiki – skoro „fachowcy” dopuścili je do produkcji, to pewnie tak. Profesjonaliści wykorzystują barwniki do tkanin, ale często nie chcą wyjawiać sekretów takiego ozdabiania jajek. Sama próbowałam niektórych sposobów barwienia za pomocą naturalnych barwników roślinnych (buraki, trawa, wywar z kory dębu) i okazuje się, że nie zawsze nadają taki kolor, jaki byśmy sobie życzyli. Po prostu liczy się tu doświadczenie i nakład pracy.





Co możemy wykorzystać oprócz łupin cebuli?

Na przykład korę dębu, która nada naszym jajkom kolor brązowy. Podobny odcień daje esencja herbaty. To wszystko są tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wszystko zależy od tego, jakie zwyczaje obowiązywały w domu rodzinnym. Na przykład Maria Kieleczawa uczestniczyła w tradycji zdobienia jajek wielkanocnych od dziecka. Dziś jest jedną z najbardziej znanych pisankarek na Dolnym Śląsku, a może i w całej Polsce.

Pisankarek?

Pisankarka – kobieta zdobiąca jajka. Pisankarz – mężczyzna... Tak mówi się o artystach, którzy robią to profesjonalnie. Pisanka to obecnie ogólna nazwa na jajka ozdabiane różnymi metodami. Dawniej ta nazwa odnosiła się tylko do jajek „pisanych woskiem” po skorupce jajka niezabarwionego, później zaś farbowanego (technika batikowa - polegająca na nanoszeniu wosku na skorupkę jajka specjalnym pisakiem). Następnie jajko zanurza się na krótko w barwniku, a po usunięciu wosku otrzymuje się biały wzór na barwionym tle. Tak, dzięki sukcesywnemu odkrywaniu poszczególnych partii wzoru i kilkukrotnemu farbowaniu otrzymuje się pisanki wielobarwne.

Pisanki, które tworzy pani Maria Kieleczawa, nazywane są pisankami huculskimi.

Pisanki te wyróżnia różnorodny schemat podziału powierzchni zdobniczej, a także bardzo ciekawe zdobnictwo. Kolorystyka utrzymana jest w tonacji żółto – brązowej, a ornamentyka jest swoistym przykładem miniaturowego malarstwa wykonanego z ogromną precyzją i wyrafinowaniem. Dominują motywy geometryczne – linie, trójkąty, kędziory, kratkowania, romby, spirale, szachownice, a także zoomorficzna ornamentyka charakterystyczna dla dawnych pisanek regionu huculskiego. To wizerunek konia, jelenia, ryby, drzewa życia. Warto jednak pamiętać, że na stworzenie takich prawdziwych pisankowych arcydzieł trzeba poświęcić dużo czasu. Praca nad jedną pisanką, o ile chcemy, by miała dużą wartość artystyczną, może potrwać nawet kilka dni. Jeżeli chcemy nadać wielkanocnym jajkom jedynie kolor, nie powinno nam to zająć więcej niż dwie czy trzy godziny.


© Materiały prasowe



Od czego zależy intensywność koloru barwionych jajek?

Im dłużej jajko jest zanurzone w barwniku, tym mocniejszy ma kolor. Im silniejszy roztwór barwnika, tym mocniejszy kolor jajka. A z kolei im jaśniejszy odcień skorupki jajka, tym większa intensywność otrzymanego koloru.

Jakie są dzisiaj najpopularniejsze techniki dekorowania jajek?

Można mówić o trzech najważniejszych: batikowej, rytowniczej i aplikacyjnej. Pisanki to dziś nazwa używana do wszystkich malowanych jaj. Wśród nich są: wyklejanki (np. wyklejane rdzeniem sitowia, a wolne przestrzenie malowane różnymi kolorami lub wyklejanie np. włóczką - Kurpie, Opolszczyzna), nalepianki (jaja zdobiono miniaturowymi wycinankami - Łowickie, Opoczyńskie), kroszonki, kraszanki (na zabarwionym jajku zdrapywane wzory - woj. opolskie) i technika batikowa (woskiem, czyli ozdabianie poprzez wielokrotnie nakładany wosk i barwienie).

Dziś popularną techniką, którą wykorzystuje się zarówno w przypadku świąt Bożego Narodzenia, jak i Wielkanocy jest decoupage.

Jako etnografce zależy mi na promowaniu technik najbardziej tradycyjnych dla pisankarstwa. Nie podejmę się opisania decoupage, tym bardziej, że jest to metoda współczesna – modna od kilku lat. Teraz na jarmarkach wielkanocnych, kiermaszach dominują także jajka styropianowe, ozdobione cekinami oraz bardzo modną ostatnio techniką quillingu (skręcany kolorowy papier). Nie śmiem oceniać tych technik pod względem artystycznym, niemniej są także bardzo pracochłonne.






Jak uzyskać te kolory na jajkach wielkanocnych?



Biały - należy włożyć ugotowane na twardo jajka na kilka minut do wody z dodatkiem octu
Brązowy - wystarczy esencja z herbaty, świeże łupiny orzecha włoskiego, igły jodłowe lub duża ilość łupin z cebuli. Aby uzyskać ciemnobrązowy kolor, stosujemy liście dębu i olchy lub mocny wywar z
kawy.
Czarny - wystarczą młode liście czarnego klonu, kora olchy lub kora dębu, wygotowane olchowe szyszki, łupiny orzecha włoskiego.
Czerwony - wystarczą owoce czarnego bzu, kora kruszyny, łupiny czerwonej cebuli, szyszki olchowe, suszone jagody, kwiaty hibiskusa z kilkoma kroplami cytryny, wywar z buraków z kroplą octu, wywar z
krokusa.
Fioletowy - owoce tarniny i czarnego bzu, płatki ciemnej (czarnej) malwy.
Granatowy - wywar z hibiskusa i szczypty sody oczyszczonej, pokrojone liście czerwonej kapusty
i kilka kropli octu.
Niebieski - borówka amerykańska, owoce tarniny.
Pomarańczowy - dynia, sok z marchwi z kroplą octu.
Różowy- rozcieńczony sok z buraka (im mocniej rozcieńczony, tym jaśniejszy różowy).
Zielony - szpinak, szczypiorek, liście barwnika, młode zboża (np. żyto), suszone kwiaty fiolka,
wywar z widłaka, ozimina, młoda trawa, pokrzywa, kora brzozowa, wywar z jemioły.
Złoty - wywar z kwiatków nagietka i kurkumy, łupiny orzecha włoskiego i łupiny cebuli (łupin
cebuli musi być trochę więcej niż łupin orzecha).
Żółty - curry, kurkuma, kora młodej jabłoni, liście brzozy i olchy, drewno morwy, rumianek,
trzcina, suszone kwiaty jaskrów polnych, suche łupinki cebuli, igły modrzewiowe


rozmawiała Kinga Czernichowska, dziennikarka gazetawroclawska.pl i naszemiasto.pl

  •  Komentarze

Komentarze (0)